Anh Phan “Vật chất tối của Ngài” – “Sáng thế kí” viết theo phong cách giả tưởng sử thi
Ra mắt độc giả lần đầu tiên vào năm 1995, series “Vật chất tối của Ngài” của tác giả Phillip Pullman giống như phiên bản giả tưởng sử thi của “Sáng thế kí”, với “nàng Eva” khéo léo cùng “chàng Adam” quả cảm phiêu lưu giữa vườn địa đàng vũ trụ bao la.
Năm 2003, Đài truyền hình BBC tổ chức một cuộc điều tra về văn hóa đọc mang tên “The Big Read” nhằm tìm ra những tựa tiểu thuyết được cư dân của Vương quốc Anh yêu thích nhất. Và “Vật chất tối của Ngài” (tên gốc: “His Dark Material”) đã được xướng danh ở vị trí thứ ba, chỉ xếp sau kiệt tác “Chúa tể của những chiếc nhẫn” của J.J.R. Tolkien cùng “Kiêu hãnh và định kiến” của Jane Austen. Từ đó tới nay, “Vật chất tối của Ngài” vẫn là cái tên được yêu thích bởi độc giả trên toàn thế giới, và là một trong những đại diện tiêu biểu nhất phải nhắc tới khi nói về thể loại giả tưởng sử thi (high fantasy).
“Vật chất tối của Ngài” gồm ba tập sách lần lượt có tên: “Bắc Cực quang” (1995), “Con dao kì ảo” (1997) và “Ống nhòm hổ phách” (2000). Bộ sách theo chân hành trình trưởng thành của hai nhân vật chính là cô bé Lyra Belacqua và cậu bé Will Parry. Lyra được nuôi dạy ở “Học viện Jordan”, trong một vũ trụ với bối cảnh xã hội gần giống với nước Anh dưới thời Nữ hoàng Victoria – nhưng với nữ hoàng và triều thần được thay thế bằng Giáo hoàng và Giáo hội. Người thân thích duy nhất của Lyra là Ngài Asriel – một nhà khoa học tài năng nhưng khắc kỉ. Còn Will Parry đến từ một thế giới gần sát với thế giới của chúng ta, đã phạm một tội lỗi khủng khiếp trong nỗ lực bảo vệ mẹ mình. Cậu nhóc đang trên đường đi tìm kiếm người cha thất lạc ở một vũ trụ khác. Tại vũ trụ xa lạ ấy, Will Parry gặp Lyra Belacqua và trở thành người bạn đồng hành muộn màng của cô trong hai tập sau của series.
“Vật chất tối của Ngài” được biết đến rộng rãi như một bộ sách viết cho lứa tuổi mới lớn (đánh giá này có lẽ phần lớn dựa vào độ tuổi của hai nhân vật chính), nhưng khi sáng tác, Philip Pullman lại không nhắm đến một lứa tuổi cụ thể nào. Do đó, độc giả ở mọi lứa tuổi đều có thể thưởng thức bộ sách đồ sộ này. “Vật chất tối của Ngài” cũng là một bộ tiểu thuyết mà các độc giả tuổi thiếu niên của nó sẽ lớn lên cùng với tác phẩm. Sự đồng hành không hẳn đến từ số lượng tăng dần theo mỗi năm của các tựa sách ngoại truyện hay các tác phẩm phái sinh. Cùng với sự trưởng thành về tư duy và vốn sống, các độc giả trẻ sẽ dần nhận ra các chất liệu lịch sử - xã hội được giấu dưới lớp “bụi tiên” của thể loại fantasy trong bộ tiểu thuyết này.
“Bộ sách của tôi viết về việc xóa bỏ Chúa.” – tác giả Philip Pullman nói, trong một bài phỏng vấn với tờ “The Sydney Moring Rehald” vào tháng 12 năm 2003. Trong “Vật chất tối của Ngài”, Philip Pullman đã xây dựng tôn giáo như một thể chế chính trị. Giáo hội đóng vai trò quản lí đất nước, sinh ra dưới nó hàng loạt những ủy ban hay hội đồng nhằm duy trì tầm ảnh hưởng tuyệt đối của nó lên mọi lĩnh vực của xã hội, bao gồm cả khoa học. Sự cạnh tranh của phu nhân Coutler với Ngài Asriel xuyên suốt tác phẩm cũng chính là sự đối lập trong quan điểm giữa tôn giáo và khoa học. Thứ hạt bí ẩn được gọi tên “Bụi” tồn tại xuyên suốt tác phẩm giống như một ý niệm đúng đắn và duy nhất giải thích cho mọi bí ẩn trong vũ trụ. Và kẻ giành chiến thắng trong cuộc đua khám phá bản chất của Bụi chính là kẻ có quyền diễn giải ý niệm ấy bằng ý chí của mình, cũng là kẻ có thể truất ngôi vị chúa cũ bằng câu trả lời câu hỏi lớn: Chúng ta đến từ đâu?
Philip Pullman cũng thừa nhận sự ảnh hưởng sâu sắc của thiên sử thi “Thiên đường đã mất” của John Milton lên tác phẩm của mình. Độc giả có thể nhận thấy sự phản chiếu của câu chuyện Đấng Tối cao dự định tạo ra những thế giới mới tươi đẹp cũng như âm mưu của Satan và bè lũ của hắn nhằm chiếm lấy những thế giới mới ấy phản chiếu vào “Vật chất tối của Ngài”.
Giữa cuộc xung đột giữa các phe phái trong ba tập sách, cô bé Lyra xuất hiện như biểu tượng của tính thiện thuần khiết. Cứng đầu và khôn khéo là tính cách, yêu thương là bản năng và gian khổ là vận mệnh mà Lyra buộc phải chấp nhận. Với kim chỉ nam duy nhất là chiếc Chân Kế sẽ trả lời mọi câu hỏi, Lyra dấn thân vào hành trình vô định sẽ dẫn cô băng qua nhiều thế giới, buộc cô nếm trải nhiều mất mát và hi sinh. Số phận của Lyra không đơn thuần là câu chuyện “Ai muốn được sinh ra, trước hết phải phá hủy một thế giới.” Khoảnh khắc Lyra rời khỏi thế giới của cô để tiến vào một thế giới song song khác chưa từng biết đến cũng giống như khi Eva bước chân ra khỏi Vườn Địa đàng.
Nhưng giữa hàng loạt những toan tính, giữa những trận chiến khốc liệt, giữa bối cảnh tranh tối tranh sáng của hai phe thiện - ác vẫn có những giá trị bất biến. Chúng tồn tại ở đó, trong im lặng, nhưng sáng rực rỡ như ánh Cực Quang. Đó là sự say mê khám phá những điều chưa biết của Ngài Asriel, là lòng vị tha và hướng thiện của cô bé Lyra, là sự đoàn kết và tương trợ lẫn nhau của những người du mục… Chúng biến “Vật chất tối của Ngài” từ chỗ 1400 trang sách ngồn ngộn những liên tưởng và ám chỉ trở thành một bộ tiểu thuyết hấp dẫn, li kì và đầy mê hoặc.
